1- DEPREM NEDİR?
Deprem, yer kabuğunda fay olarak adlandırılan kırıklar üzerinde
biriken elastik deformasyon enerjisinin aniden boşalması sonucunda
meydana gelen yer değiştirme hareketinin neden olduğu karmaşık
elastik dalga hareketleridir. Deprem sonrasında statik ve dinamik
olmak üzere iki tür deformasyon meydana gelir. Statik deformasyon,
deprem sonrasında fayda meydana gelen kalıcı deformasyondur ve fayın
atım miktarı kadardır. Dinamik deformasyon ise, fayın kırılması
sırasında ses dalgaları olarak ortamda yayılan elastik dalga
hareketidir. Statik deformasyona neden olan kuvvetin en fazla yüzde
10' u ortamda sismik dalgalara dönüşebilir. Deprem olayı, günümüzde
3 aşama ile gösterilen 'elastik serbestlenme kuramı' ile
açıklanmaktadır
Buna göre,
A- gerilme birikiminin olmadığı sakin bir dönem,
B- levha tektoniğine bağlı olarak bölgede gerilimin yavaş yavaş
birikmesi ve,
C- fayın kırılması ile gerilme boşalması aşamalarını temsil eder.
Üçüncü aşamadan sonra tekrar başa dönülür ve bu çevrim devam eder.
Elastik serbestlenme kuramını hareketli olarak görmek istiyorsanız
http://www.crustal.ucsb.edu/ics/understanding/elastic/rebound.html
adresini tıklayınız.
2-
SİSMİK DALGALAR
Deprem sırasında açığa çıkan enerji, ses veya su dalgalarına
benzeyen ve sismik dalgalar adı verilen dalgalar ile yayılır. Bu
dalgalardan Cisim Dalgaları, P dalgaları (Primary) ve S dalgaları (Secondary)
olarak ikiye ayrılır.
P
dalgaları, en hızlı yayılan bu yüzden deprem kayıt aletlerine
(sismograf) ilk gelen dalgalardır. P dalgalarında, titreşim hareketi
yayılma doğrultusu ile aynıdır. Daha yavaş yayılan S dalgaları,
kayıt aletlerine ikinci olarak gelen ve titreşim hareketi yayılma
doğrultusuna dik olan dalgalardır . S dalgaları sıvı içinde
yayılamazlar. P dalgalarının hızı, içinden geçtiği ortamın
özelliklerine bağlı olarak 1.5 ile 8 km/s arasında değişmektedir. S
dalgalarının hızı ise daha düşüktür ve P dalga hızının yüzde 60 ile
yüzde 70' i düzeyindedir. Yüzey Dalgaları ise Cisim Dalgaları'na
göre daha yavaş yayılırlar ancak genlikleri daha büyüktür. Hızı daha
fazla olan L (Love) ve genliği daha büyük olan R (Rayleigh)
dalgaları olarak ikiye ayrılırlar.
.
Yapılarda yıkıma yol açan dalgalar S dalgaları ile yüzey
dalgalarıdır.
3-
SİSMOGRAF VE SİSMOGRAM
Depremlerin kayıt edilmesinde kullanılan cihazlara sismograf adı
verilir. Sismograf, prensip olarak bir tür sarkaçdır (Şekil.4).
Günümüz
teknolojisine bağlı olarak sismograflar da dijital kayıt yapabilecek
şekilde üretilebilmektedir. Sismografların kaydettiği, zamana karşı
sismik dalgaların değişimini gösteren kayıtlara da sismogram adı
verilir.